İmam Cafer-i Sadık (as)

Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık, Hicret’in 83. yılında Rebîülevvel ayının 17. gününde Medine-i Münevvere’de dünyaya gelmişlerdir. Babaları Hz.İmâm Muhammed’ül Bâkır, anneleri Ümmü Ferve’dir.Künyeleri “Ebû Abdullah, Ebû İsmail” ve “Ebû Mûsâ”dır. Lâkapları “Sâdık”tır.
Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık’ın 7 erkek, 3 kız olmak üzere 10 evlâtları olmuştur. Kendileri, Hz.İmâm Muhammed’ül Bâkır’ın Hak’ka kavuşmalarından önce oğullarını ve “Ehl-i Beyt’i” seven seçkin kişileri huzûrlarına davet ettiklerini, onlara Kur’ân-ı Kerîm’in;
“Oğullarım, Allah size bu dini seçti; artık siz de ancak Müslümanlar olarak ölün” meâlindeki Bakara 132. âyet-i kerîmesini okuduklarını, sonra yüzlerini kendilerine döndürüp;
“Ben vefât edince na’şımı yere koy, beni yıka, Cuma günleri giyindiğim elbisemle kefenle, kabrime indirince kefenimin bağlarını çöz, defnimden sonra mezarımı dört parmak miktarı yükselt” buyurduklarını, sonra huzûrundakilere dışarı çıkmalarına izin verdiklerini rivâyet etmişlerdir.
Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık buyururlar ki:
“Baba, vasiyyetlerini yalnızca bana da söyleyebilirdin” dedim.
Babaları Hz.İmâm Muhammed Bâkır buyurdular ki:
“Benden sonra işler kimin elinde, hepsinin bunu bilmesini; dost-düşman, hiç kimsenin senin imâmetinde bir şüpheye düşmemesini istedim.”
Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık, babaları Hz.İmâm Muhammed’ül Bâkır’ın vefâtlarında 34 veya 35 yaşlarında idi. Saltanat makamında Ümeyye oğullarından Abdülmelik oğlu Hişâm oturuyordu. Hişâm’dan sonra saltanat tahtına geçen, Abdülmelik oğlu Yezîd’in oğlu Velid’in hareketleriyse, yalnız Ümeyye oğullarının aleyhinde bulunanları değil, Ümeyye oğullarını da aleyhine kışkırtmış, nihayet öldürülmüştü. Velid’in öldürülmesi, gerçekte Emevilerin saltanatlarının da sonuydu.
Emeviler, Hz.Ali evlâdına şiddetle karşı durmakla kalmamışlar, aynı zamanda kudretlerini Arap milliyetine dayamışlardı. Emeviler, Arap olmayan Müslümanlara; “Mevâli-Köleler” adını takmışlar, onları her hususta aşağı görmüşler ve aşağılatmaya, hatta yok etmeye çalışmışlardı. Irk üstünlüğüne dayanan bu siyâset; Arap olmayanların, bilhassa İranlıların, “Ehl-i Beyt” tarafını tutmalarına sebep olmuştu.
Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık, Ümeyye oğullarının yıkım devresiyle Abbas oğullarının kuruluş devresinde, ümmetin imâmetini uhdelerine almışlardı. Emevi saltanatı bir yandan çeşitli isyânları yatıştırmaya, bir yandan yer yer aleyhlerine alevlenen ve Âl-i Muhammed’in öcünü almayı amaç edinmiş görünen kıyâm yangınlarını söndürmeye, ayrıca da halkın iktidara karşı hoşnutsuzluğunu gidermeye uğraşıyordu.
Fakat artık ne iktisadi durumu düzene sokmaya imkân vardı, ne ırk ayırımını, hatta sathi olarak telif mümkündü. Zengin zümre asâlet iddiasına sığınan servet sahipleri, daha da muktedir bir hâle gelmek için bölünenleri kışkırtıyorlar; horlanan zümre ise aldanmaya devam edip duruyordu.
Her yanda kan kokmada, öc alma hırsı canlanmakdaydı. Aynı zamanda düşünce ve inanç bölünmeleri, ayrılanları büsbütün ayırmakdaydı.
Bu zıt inançlara, bu inançları benimseyen zıt zümrelere karşılık; tefsir, fıkıh, hadîs, kelâm, aynı zamanda ricâli mantık ve cedel, lûgat, şiir ve edebiyat, tarih, hatta tıp ve astronomi bilginleri inkişaf etmiş, bu bilginler de rüsûh sahipleri yetişmişti.
Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık, iktidarın zaafı karşısında gerçek İslâm’ı yaymak için bir zemin bulmuştu. Fakat aynı zamanda Mürcie, Kaderiyye, Sûfiyye inançları karşısında durmak ve bütün bu sınıflara karşı koymak bu inançlara karşı “Ehl-i Beyt” mezhebini korumak, gerçek inancı müdâfaa etmek zorundaydı.
Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık, imâmetleri dolayısıyla bu vazifeyi gerçekten de ifâ ettiler ve zamanlarındaki çeşitli inançları temsil eden mezheplere karşı; “Ehl-i Beyt” mezhebine uyanlara “Caferi” ve bu mezhebe “Caferiyye” denilmesini sağladılar.
Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık; bilgileriyle, üstünlükleriyle pek büyük bir ün sahibi olmuşlardı. Mâliki mezhebinin kurucusu sayılan Mâlik bin Enes;
“Üstünlük, bilgi, ibâdet ve takvâ bakımından, Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık’tan ileri birisini ne bir göz görmüştür, ne bir kulak duymuştur, ne de öyle bir kişi, birinin gönlüne, aklına gelebilir” demiştir.
Ebû Hanife’ye;
“Fıkıhta en ileri kimi gördün?” diye sorulmuş.
Ebû Hanife’de;
“Cafer bin Muhammed’i gördüm” diye cevap vermiştir.
Zamanındaki ünlü bilgin ve fıkıh âlimleri Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık’tan faydalanmışlardır. İnançlarında, hükümlerinde ayrılık olmakla beraber, tutarları dört bini bulan bilgin, Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık’tan rivâyette bulunmuş, hadîs ashâbı çevrelerinde toplanmışlar ve kendilerinden hadîs rivâyet etmişler, faydalanmışlardır.
Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık; tefsire, kelâma, fıkıha, fıkıh usûlüne v.s ’ye dair birçok sorulara cevap vermişlerdir. Hz.İmâm, tefsire ayrıca büyük bir ehemmiyet vermişler, kendilerine sorulan sorulara verdikleri cevaplarla da bu bilginin tedvîninde âmil olmuşlardır. Aynı zamanda sahâbe ve tâbiinden kendilerine müracaat edenlere verdikleri cevaplarla da hadîs ve fıkıh bilgilerinin esaslarını vaaz etmişlerdir.
Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık; filozoflara, maddecilere, sertlikle değil; akli delillerle ve hoş bir sûretle karşı durmuşlar, akli delilleri nakli delillerle telif etmişler, böylece de dini gerçekleri izhâr eylemişlerdir.
Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık’ın bu konularda yazmış oldukları 15 adet çok değerli eserleri, kitapları vardır. Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık, bu sorulara verdikleri cevaplarla, telifleriyle çevrelerinde toplananlarla ve kendilerinden faydalananlarla gerçekten de bir medrese kurmuşlardı. Bu medrese; babalarının, atalarının ve Hz.Resûl-ü Ekrem’in medresesidir ve Hicret yurdu olan Medine-i Münevvere’de, Mescid-i Nebevî’de kurulmuştur.
Burada Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık’tan; tefsire, hadîs’e, fıkıha, bunların usulüne, cedele, mantıka, kelâma, ricâle, felsefeye ait bilgileri tahsil ve tahlil edenler, İslâm ülkesinin her yanına dağılmışlar, bilgilerini İslâm âlemine yaymışlardır.
Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık aynı zamanda bilginin yazılmasına, telifin çoğalmasına da ehemmiyet vermişler, ashâbını da bu yola sevk etmişlerdi. Onlara; “Yazın, yazmadıkça aklınızda kalmaz”derlerdi.
Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık, Mufaddal bin Ömer’e;
“Yaz ve ilmini din kardeşlerine yay; ölünce oğullarına kitaplarını miras bırak” buyurmuşlardı.
Bu medresenin en bariz vasfı, bilhassa bağımsız oluşuydu. Bu medrese de; inançları, dîni hükümleri, iktidarda bulunanların dileklerine göre yorumlayan, onlara yamanan, onları koruyan, yaptıklarını meşru göstermeye uğraşan kişilerin temayülleri yer bulamamaktaydı; bu çeşit yorumlar, bu medresede kabul edilmiyordu.
Bu medresede; İslâm, bütün insanları bir görmekteydi ve herkes sorumluydu, kendisini bir sınıfın imtiyazına satanların, bu çeşit bilginlerin yeri değildi.
Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık, Emevilerin yıkıntı devresiyle Abbas oğullarının henüz kuvvetlenmediği zamanlarda, imâmette bulundukları halde; devlete karşı kıyâm etmekle, hatta iktidarı ele geçirmekle bir şey yapılamayacağını görüyor ve biliyordu. Bu durumda İslâm’ı, kendilerine uyanlar arasında inanç ve ahkam cihetinden, atalarının; Hz.Resûl-ü Ekrem’in tebliğ buyurdukları hâle, ircâ’ı hedef edinmişler, İslâm dînini ve Müslümanları bölüntülere uğratan bütün fırkalara karşı durmuşlar, kendilerine uyanlara; “Özleriyle, sözleriyle, hareketleriyle İslâm’ı temsil etmelerini” öğütlemişlerdir.
Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık;
“Halkı, bize yalnız dillerinizle çağırmayın” buyurarak, kendisine uyanlardan ahlâk bakımından dürüst olmalarını istemişler;
“Size Allah’tan korkmanızı O’na isyândan çekinmenizi, size verilen emanete riâyet etmenizi, bu sûretle de halkı bize sessizce, susarak davet eylemenizi tavsiye ederim” buyurmuşlardır.
“Sessiz olarak nasıl davet ederiz?” sorusuna da;
Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık;
“Allah’a itâat hususunda size emrettiklerimizi tutarak, insanlara gerçek ve adâletle muamelede bulunarak, emanetlere riâyet ederek, ma’rûfu buyurup münkerden nehyeylerek. İnsanlar sizden ancak hayır görmeli; sizde bu güzel sıfatları, bunlara riâyeti, bu üstünlüğü görünce, bizim üstünlüğümüzü anlarlar, bilirler ve bize koşarlar” demişlerdir.
Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık, oldukça uzun bir fetret devresinden sonra İslâm’ın kurduğu; iktisadi, ictimai ve siyasi düzenin, savaşla iktidar sahiplerine karşı durmakla sağlanamayacağını anlamışlar; siyâsete karışmamışlar, buna karşılık Müslümanları inanç, ahlâk ve ahkâm yönünden uyarmaya koyulmuşlardı.
Böyle olmakla beraber, Abbas oğulları devletinin ikinci hükümdarı Mansur (Saltanatı Hicri 136-158 yılları), zahiren Hz.İmâm’a büyük bir hürmet göstermekte, fakat her an ondan, onun Hz.Resûlullah’a yakınlığından, halk tarafından sevilip sayılmasından, tek sözle nüfuzundan şüphelenmekteydi.
Abbas oğulları devletinin ikinci hükümdarı Mansur, bir kere;
“Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık’ın, Medine’deki evlerinin yakılmasını” emretmiş, bu emri yerine getirilmişti. Birkaç kere de Hz.İmâm’ı Irak’a getirtmiş, kendisine yazılan yazılara dayanarak şehit ettirmeyi kurmuştu.
Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık, Hicret’in 148. yılında (Milâdi 765) Recep ayının 15. günü, Medine’de Mansur tarafından zehirlettirilerek şehit edilmiştir.
Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık, Hak’ka vuslat etmeden önce, yakınlarından kendilerine uyanların, ileri gelenlerini hepsini huzûrlarına çağırmışlar, onlara;
“Namazı küçümseyenler, «kılmayanlar değil, mühimsemeyerek kılanlar, küçük bir iş sayanlar» gerçekten de bizim şefâatimize nâil olamazlar” buyurmuşlardır.
Hz.İmâm Cafer’üs Sâdık’ın ömürleri 65 yıl sürmüştür. Kabirleri, Medine’deki Baki mezarlığındadır. Hz.İmâm; babalarının, atalarının yanına defnedilmiştir.
Kendilerinden sonra imâmet, oğlu Hz.İmâm Mûsâ-i Kâzım’a intikal etmiştir.
En doğrusunu Allah bilir.